Erken dönem Kürt Tarihi

Med İmparatorluğu

Medler (Kürtçe: Medan Azerice: Midiya, Farsça: مادها - Mādḥā) günümüzdeki İran'ın Kuzeybatı ve günümüzdeki Azerbaycan'ın Güney ve Güneydoğu kesimlerinde yaşamış halk.Medler, günümüzdeki İran Azerbaycan'ı bölgelerine yerleşmiş olup bu bölgelerdeki halkların öncüllerindendir. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya (Yunanca: Μηδία) adını vermişler. Medler ilk kez Asur kralı III. Salmaneser'in dönemindeki (M.Ö. 858-824) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişler.Yeni Babillilerle birleşerek Asur Krallığı'nı yıkan Medler, MÖ 6. yüzyılda Anadolu'dan Afganistan'a kadar büyük bir arazide imparatorluk kurmuşlardır.MÖ 550 yılında, Med-kökenli Büyük Kiros'un büyükbabası Med kralı Astiages'i yenmesi sonucunda, Medya Ahameniş İmparatorluğu'na birleştirilmiştir.MÖ 330 yılında Ahamenişleri yenerek Medya'yı zapteden Büyük İskender, bölgeyi Makedonyalı komutan Peyton'un yönettiği Güney ve eski Ahameniş komutanı Atropat'ın yönettiği Kuzey kesimlere bölmüştür. İskender'in ölümünden sonra, Güney Medya Selevkos İmparatorluğu'na birleştirilirken, Atropat Kuzey Medya'da bağımsız Atropatena devletinin temelini koymuştur.

Medler İran'ın bir imparatorluk ve bir millet olarak kurulmasına, ve altın çağına Büyük erush döneminde ulaşan, ilk birleşik Pers / Med İmparatorluğu'nun oluşmasına önayak olmuşlardır. Bu durum (Aryani kültürel ve milli birlik) Pers İmparatoru Achaemenid'in büyükbabası Med Şâhı Astyages'i öldürerek Pers İmparatorluğu'nu kurmasına dek devam etmiştir. Bu noktaya dek, bütün İranlılar Mede veya Mada (Med) olarak adlandırılmıştır.

Med kralı Astiyag"ın yeğeni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran'da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra MÖ 550'li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır. Medler, isimlerini Medya'dan almış olan, günümüz İran'ında hüküm sürmüş bir halktır. Tarihçiler tarafından, Toros-Zagros dağ sistemi içinde ve Dicle'nin doğusunda yaşadıkları için, verimli ve üretken bir medeniyetin toplumu olarak adlandırılmışlardır.

Urartulardan sonra, bu sefer daha doğuda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin önemli kabilelerinden olan Gutilerin bir devamı gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen kökenli Med aşiretler federasyonu, MÖ 625'lerde Asur İmparatorluğu'nu yıkar. Babil bir kez daha ve son olarak üstünlük kazanır. Medlerin federasyonu, yükselen Aryen-Pers kökenli Akhamenit hanedanlığıiçin bir geçiş rolünü oynar.Med kralı Astiyag'ın yeğeni Kiros'un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran'da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra M. Ö. 550'li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır.Kadim zamanlarda Medler diğer İranlılar'la kısmen karışmıştırlar (özellikle Persler'le). Bunun sonucu İran halkları (Farslar, Gilaki, Beluciler, Kürtler, Mazandaranlar, Peştunlar, Tatiler, Osetler, v.b.) oluşumunu tamamlamışlardır.Med dili, Avesta ve Eski Farsça ile doğal olarak etkileşimde bulunmuştur. Bazı araştırmalarda Persler ve Medlerin birbiri ile iletişim kurabildikleri gözlemlenmiştir.

Herodot, MÖ 101, altı Med aşiretinin ismini listeler: Böylelikle Deioces Medleri tek bir millet çatısı altında topladı, ve tek başına onlarda hüküm sürdü. Şimdi bunlar şu aşiretlere dayanmaktaydı: Busaeler, Paretaseniler, Struşatlar, Arizantiler, Budiiler, ve Magiler.Herodot aynı zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin olağan giyimlerinin gerçekten farksız." olduğunun altını çizmiştir (7.62). "Bu Medler eski zamanlarda herkes tarafından Aryanlar olarak anılmış; fakat Laz-Kolhisliler, Atina'dan buraya geldiklerinde, isimlerini Media olarak değiştirdiler. Haddi zatında bu onların kendilerine verdikleri isimdi." --- Medler, Herodot'un Tarihi. Medea Yunan Mitolojisi'nde Laz-Kolhis kralı Jason'un karısı ve Argonatlar'ın büyücüsüdür.Med veya Maday dilinin, günümüz Kuzeybatı İran dillerinin atası olduğu kabul edilir.

Medler'e ilk tarihsel referanslar Medlerin tarihi ve kökeni çok belirsizdir, ne bir çağdaş bilgiye, ne de Medya'nın kendisine ait bir yazıt veya anıta sahibiz. Herhangi bir tarihsel değeri bulunmayan, Ctesias'ın anlattığı bir hikâye dışında (dokuz kralın isminin bulunduğu, MÖ 880'lerde Diod'da korunan Nineveh'in yok edilmesi gerektiğini söyleyen Arbaces ile başlayan bir liste. ii. 32 sqq. ve sonraki pek çok yazar tarafından kopyalandı; isimlerin bazılarının yerel geleneklerden türetildiği düşünülmekte).

Josephus Medler ile ilişkilidir. (Tev. Madai) Japheth'in oğlu Madai Tevrat'ta bulunan bir kişiliktir. "Şimdi Grekler tarafından Media olarak anılan, Madeanlardan gelen Madai'den Japhet'in oğulları olan Javan ve Madai" Yahudiler'in Antik Tarihi, I:6.Strabo, Ptolomeus, Herodot, Polybius, ve Pliny gibi öteki tarihçilere göre, Mantiane, Martiane, Matiane, Matiene gibi isimler Medya'nın Kuzey kısımlarını adlandırmak için kullanılmıştır.

İranlı elementlerin diğer kabileleri yöneten İranlı isimleri taşıyan prenslerin vesilesi ile yavaş yavaş nasıl egemen hale geldiğini rahatlıkla görebiliriz. Fakat Gelae, Tapuri, Cadusii, Amardi, Utii ve kuzey Medya ve Hazar kıyılarındaki diğer aşiretler İranlıların egemenliği altında değildi. Polybius (V. 44, 9), Strabo (xi. 507, 508, 514), ve Pliny (vi. 46), Anariaci'yi bu aşiretler arasında saymışlardır; fakat "Aryan-olamayan" anlamına gelen onların ismi, büyük ihtimalle birçok ufak yerli aşireti ifade etmek için kullanılıyordu.

Medler, Mada' halkı, (Grek formunda Μῆδοι, İyonik Μᾶδοι), ilk olarak MÖ 836'da görülür. İlk kayıtlar Asurlu fatih Shalmaneser III'ün "Amadai"'de Zagros'a karşı olan savaşlarla bağlantılı olarak övüldüğüne rastlanmaktadır. Onun halefleri Medler'e karşı pek çok seferlerde bulunmuştur (Madai).

Bu erken dönemde, Medler başka bir bozkır aşireti ile birlikte anılmıştır: Baskın bir grup olan İskitler'le. Bunlar yerel idareciler altında birçok farklı kasaba ve bölgeye ayrışmıştı; Asurlar'ın yazıtlarındaki isimlerde, Zerdüşt'ün Zerdüştilik dinine inandıkları gözlemlenmektedir.

MÖ 800 yılındaki bir Asur askeri raporunda 28 Med şefinin ismi listelenmiştir; fakat bunlardan yalnızca birisi İranlı olarak tanımlanmıştır.[kaynak belirtilmeli] MÖ 700 yılındaki bir başka rapor 26 isim listeler; bunlardan, 5'i İranlı olarak gözükmektedir, diğerleri değildir.